https://www.volkskrant.nl/cs-b9af1d07

Op 24/25 april verscheen de recensie van Emilia Menkveld over De Effingers in de Volkskrant. Het boek kreeg vier sterren. ****

Klik op de link of lees hieronder:

In 1865 neemt de Duits-Joodse bankier Emmanuel Oppner zijn bruid Selma mee naar Parijs. Na een bezoek aan het Louvre, de Tuilerieën en de Notre-Dame valt zij plotseling flauw en belandt in het ziekenhuis. Wat blijkt: de jonge vrouw had in het bijzijn van een heer, al was die nu haar echtgenoot, geen toilet durven bezoeken. Als Emmanuel van de dokter verneemt wat er is gebeurd, kan hij alleen maar verrukt zijn over zo veel onschuld en fijngevoeligheid.Een terloopse anekdote, aan het eind van een hoofdstuk over heel iets anders. Meer heeft journalist en schrijver Gabriele Tergit (1894-1982) niet nodig om personages, een milieu, een tijdgeest te schetsen. Dat doet ze in haar debuut uit 1931, de satirische roman Käsebier verovert de Kurfürstendamm (vorig jaar in het Nederlands verschenen), en dat doet ze ook in de familiekroniek De Effingers(1951), die zij beschouwde als ‘veruit mijn belangrijkste boek’.

In ruim zevenhonderd pagina’s volgt Tergit drie Duits-Joodse families over vier generaties, van de tijd van Bismarck tot aan de Tweede Wereldoorlog. Het is onmogelijk niet te denken aan die andere grote Duitse familiekroniek, De Buddenbrooks (1901) van Thomas Mann, over het verval van een Lübecks koopmansgeslacht. Maar behalve dat het hier gaat om Joodse families, wier ondergang zich zoveel abrupter en gruwelijker voltrekt, is het vooral de filmische verteltrant, met veel snelle scènetjes en dialogen, die De Effingers zo’n ander karakter geeft dan Manns contemplatieve, uitgesponnen proza.

Het begint allemaal vrij traditioneel. Paul Effinger, de zoon van een horlogemaker uit het fictieve Zuid-Duitse Kragsheim, komt naar Berlijn om een schroevenfabriek op te zetten. Hij trouwt met een dochter uit het eerdergenoemde bankiersgeslacht, zijn broer en compagnon Karl doet hetzelfde. De Duitse burgerlijkheid walmt van de pagina’s; Tergit besteedt pagina’s aan het beschrijven van de donkere, rijk versierde interieurs, de luxueuze kleding, de familiediners met damasten tafellakens en tinkelend kristal, waar elke roddel breed wordt uitgemeten (‘De oude Friedhof heeft toch al jaren een verhouding?’ ‘Je meent het!’).

Tijden veranderen, schroeven worden auto’s. In hoog tempo schakelt Tergit tussen personages en maakt grote, soms curieuze sprongen. Toch verliest ze geen moment de aandacht – juist die grilligheid houdt de spanning erin.

Als de nieuwe generatie zich aandient, blijken vooral de meisjes vooruitstrevend. Tergit aarzelt niet het contrast met hun moeders te benadrukken. ‘De eerste moeilijkheden die Annette in haar leven kreeg, kwamen door haar dochtertje Marianne. Ze weigerde op dansles te gaan of een elegante jurk aan te trekken.’ Om door te gaan over Mariannes hulp aan Joodse vluchtelingen uit Rusland, waar een bloederige pogrom heeft plaatsgevonden. Later verdiept het meisje zich in het feminisme en het zionisme – tot afkeer van de oude oom Waldemar, een van de boeiendste personages. De jurist mag geen hoogleraar worden, omdat hij weigert zich te laten dopen, maar de Heimat zou hij nooit verlaten.

Zelf kon de auteur niet anders. De Effingers kwam grotendeels in ballingschap tot stand, nadat Tergit haar geliefde Berlijn in 1933 had moeten ontvluchten. De verdwenen wereld die ze terughaalt, was ook haar wereld: Gabriele Tergit (geboren als Elise Hirschmann) was de dochter van autofabrikant Siegfried Hirschmann, een concurrent van Carl Benz. Na de oorlog schreef ze een collega-journalist: ‘Wat ik graag wil, is dat iedere Duitse Jood zegt: ja, zo waren we, zo leefden we tussen 1878 en 1939, en dat ze het hun kinderen geven met de woorden: dan weten jullie hoe het was.’ En nu weten wij dat ook.

BOEKRECENSIE: KURT TUCHOLSKY – HIERNA… ZATEN WE OP EEN WOLK
Arjan Peters, 20 maart 2020.

Twee mannen zitten in het hiernamaals op een wolk, beentjes bungelend over de rand, en nemen het leven door. Dat werd de lichtvoetige columnreeks Nachher van Kurt Tucholsky (1890-1935), de Duits-Joodse auteur die ze in 1925-1928 bijdroeg aan Die Weltbühne, en die nu zijn vertaald: Hierna… zaten we op een wolk. Zegt de een tegen de ander: ‘Bedrijven die een beetje corrupt waren, vond ik het leukst.’ Regels zijn er wel, maar niemand heeft er last van, en de baas is een beetje gaga. Dat doet hen denken aan hoe God met zijn schepping omgaat.
Schaamte en spijt bestaan daarboven nog steeds. De mannen bekijken hun statistieken: ‘Sleutel gezocht: 399 keer. Gerookte sigaretten: 11876. Aan bedelaars gegeven: 205 keer.’ Eigenlijk zou je bij elke handeling moeten denken: doe het goed, het kan de laatste keer zijn. Idealen hadden ze langer willen hooghouden dan alleen in hun jeugd. Achteraf weet je dat. Pas in de hemel kun je om alles glimlachen, en nóg weet je niet alles. Dacht de auteur, enkele jaren voor zijn ontijdige dood. Of misschien hoopte hij het. 

Recensie: Volkskrant van 4 oktober 2019.
De analyse van een rage, zo zou je Käsebier verovert de Kurfürstendamm van Gabriele Tergit (1894-1982) kunnen omschrijven. Deze overvolle maar vermakelijke roman vertelt het verhaal van een stel gewiekste zakenlieden. In de bescheiden volkszanger Käsebier zien zij een gewillig slachtoffer voor hun plannen tot zelfverrijking.

Het begint op de redactie van een krant, de fictieve Berliner Rundschau, waar drie journalisten bekvechten over wat het hoofdartikel gaat worden. Een van hen heeft Georg Käsebier zien optreden en is razend enthousiast, vooral over diens succesnummer Hoe kan hij slapen met die dunne muur?.

Anders dan de titel suggereert, speelt Käsebier in deze satire slechts een ondergeschikte rol. Veel meer gaat het over de stad Berlijn tussen de twee wereldoorlogen en het opkomend antisemitisme. Het faillissement van het Käsebiertheater kan gelezen worden als een metafoor voor de ondergang van de Weimarrepubliek.

De roman verscheen in 1931. Het was Tergits debuut. Twee jaar later vluchtte ze naar Palestina. In 1951 volgde de familieroman De Effingers Een vertaling hiervan staat voor volgend voorjaar gepland. Een boek om naar uit te zien. (Peter Swanborn)

Gabriele Tergit: Käsebier verovert de Kurfürstendamm. Uit het Duits vertaald door Kees van Hage. Van Maaskant Haun; € 22,99

Op zondagmiddag 23 februari j.l. presenteerde Ria van Ruiswijk haar boek met columns Prettige dag verder. Het was een geanimeerde bijeenkomst (in de Groene Stoel in Groningen) waarbij meer dan 70 mensen aanwezig waren. Het boek van Ria bevat 80 verhalen die gaan over de periode nadat de schrijfster te horen kreeg dat ze een onbehandelbare, uitgezaaide melanoom had. Het boek is verkrijgbaar in de boekhandel en kost € 14,99.

Een wijze vriend van me is oud en der dagen zat. Zijn vrouw is vorig jaar overleden, hij heeft twee versleten heupen en zit, naar eigen zeggen, tegen een depressie aan. Het liefst zou hij dood willen, vertelde hij me onlangs, waarna we het geanimeerd over onze favoriete schrijvers kregen.

Ik juich zijn wens niet toe. Vooral omdat ik hem dan zal missen, want ik heb altijd veel aan zijn verstandige woorden over de zin en onzin van deze tijd.

Bij thuiskomst liet ik me troosten door een schrijver die ons beiden weet te bekoren: Kurt Tucholsky. Ter gelegenheid van het feit dat hij 130 jaar geleden geboren werd, is de bloemlezing Hierna… zaten we op een wolk verschenen, met columns die hij tussen 1925 en 1928 voor Die Weltbühne schreef onder de naam Kaspar Hauser, een van zijn vele pseudoniemen.

Anders dan zijn politieke columns, waarin hij als overtuigd pacifist en democraat met veel ironie het opkomend nationaalsocialisme hekelt, gaan deze stukjes over twee mannen die, zittend op een wolk in het hiernamaals, commentaar leveren op het aardse bestaan. Ik zag mijn vriend al tussen hen in zitten en snakte bijna zelf naar een plaats aan de hemel.

Zo vraagt de ene wolkenzitter aan de ander of deze er erg naar heeft uit gezien om in het hiernamaals te komen. Het antwoord luidt bevestigend: ‘Ik heb mijn hele leven al honger gehad. Honger naar geld en ook: honger naar vrouwen en toen dat voorbij was, ook: honger naar stilte. Oh, zo’n honger naar rust. En nog meer: honger naar voltooiing. Niets meer hoeven – niet langer door de tijd hoeven reizen.’

Ook hebben ze het over een hoge ambtenaar die net is ‘afgeleverd’ om niets van hem heel te laten: ‘Hij had zijn hele leven rondgespetterd in een vijver van belangrijkheid en hij droop er nog van toen hij aankwam.’ In het hiernamaals ontmoet die ambtenaar zijn oude vrienden, die hem vertellen hoe ze op aarde werkelijk over hem dachten. Van ontzetting sterft hij nu een tweede keer, om in het niets op te lossen.

En dan is er hun vermakelijke conversatie over de vraag of je tijdens je leven tegen je vrienden wel hebt gezegd wat je werkelijk van hen vindt. De een antwoordt: ‘… vriendschap is gebaseerd op het feit dat niet alles wordt gezegd, alleen op die manier is het mogelijk om samen te zijn. Dat is niet liegen, dat is iets anders…’ Om er even later aan toe te voegen: ‘Maar had ik over Bruno moeten zeggen, dat hij eigenlijk een volgevreten baby was, die alleen maar met ons te maken wilde hebben wanneer hij ons kon benijden of verachten, maar dat je niets van hem mocht verlangen, zelfs niet iets kleins’.

Natuurlijk lees je Tucholsky het liefst in het Duits, al was het maar omdat zijn humor dan nog scherper is. De publicatie van Hierna… zaten we op een wolk is dan ook een aanmoediging om zijn verzameld werk te herlezen.

In zijn column in de NRC van 2 januari j.l. onder de titel: De misleidende Berlijnse Mythe schrijft Michel Krielaars o.a.: “Overal in Berlijn wordt het lot van de Joden in het Derde Rijk herdacht. Ook in mijn favoriete boekhandel Kohlhaas & Company in de Fasanenstrasse ontkom ik niet aan die benauwende Duitse schuldbelijdenis. Ik stuit er op Etwas seltenes überhaupt, de herinneringen van de Joodse schrijfster Gabriele Tergit (1894-1982), van wie in Nederland onlangs de vermakelijke roman Käsebier verovert de Kurfürstendamm uit 1931 verscheen. Het is een heerlijke sociale satire over een middelmatige Berlijnse volkszanger, die door een juichende recensie een hype wordt. Iedereen probeert van zijn succes te profiteren, tot het misgaat. Met veel gevoel voor humor beschrijft Tergit de zwarte kanten van die wilde tijd. Zo laat ze zien dat de idylle van de feestende jaren twintig vooral misleidende nostalgie is.”

Uitgeverij Van Maaskant Haun heeft de vertaalrechten verworven van Young Man With a Horn van Dorothy Baker. Een aantal jaar geleden verscheen het sublieme Cassandra At The Wedding van haar in het Nederlands bij Uitgeverij Nieuw Amsterdam. Haar oeuvre bestaat maar uit zo’n 6 boeken.
De Nederlandse vertaling (door Dick Struys) van Young Man With A Horn verschijnt in de winter/lente van 2021 bij Van Maaskant Haun.
Onderstaande stukje recensie komt uit de New York Review of Books:
‘Rick Martin loved music and the music loved him. He could pick up a tune so quickly that it didn’t matter to the Cotton Club boss that he was underage, or to the guys in the band that he was just a white kid. He started out in the slums of LA with nothing, and he ended up on top of the game in the speakeasies and nightclubs of New York. But while talent and drive are all you need to make it in music, they aren’t enough to make it through a life.

Dorothy Baker’s Young Man with a Horn is widely regarded as the first jazz novel, and it pulses with the music that defined an era. Baker took her inspiration from the artistry—though not the life—of legendary horn player Bix Beiderbecke, and the novel went on to be adapted into a successful movie starring Kirk Douglas, Lauren Bacall, and Doris Day.’